"द अल्केमिस्ट"

 

लेखक : पाउलो कोएलो

प्रकाशक : पद्मगंधा प्रकाशन

मराठी अनुवाद :नितीन कोत्तापल्ले

पृष्ठे- १६०, मूूल्य- १३० रुपये

पाउलो कोएलो यांची प्रचंड खपली गेलेली, गिनीज बुक ऑफ वर्ल्ड रेकॉर्डमधे नोंद असणारी ही अजरामर कादंबरी वाचनात आलेल्या लाखो वाचकांप्रमाणेच या कादंबरीसाठी माझीही पहिली प्रतिक्रिया एकच असेल ती म्हणजे "एक अतिशय अप्रतिम कादंबरी"!

"द अल्केमिस्ट" या नावाचा मराठी अर्थ "किमयागार"!

स्वप्ने तर सगळेच पाहतात पण त्यांचा पाठलाग करून ती पूर्णत्त्वास नेणारे मोजकेच असतात. याचं कारण म्हणजे त्या स्वप्नांचा जास्त विचार न करता ती तशीच सोडून दिली जातात. बऱ्याच वेळा आपल्याला त्या स्वप्नांच्या जवळ जाण्याचे मार्ग समोर असूनही दिसत नाहीत आणि आपलं भविष्य सुधारण्याची संधी आपण गमावून बसतो. कधी कधी जी गोष्ट आपल्याला खूप लांब आहे असं वाटतं ती प्रत्यक्षात आपल्या खूप जवळ असते, गरज असते ती फक्त तिला ओळखण्याची. "कोणत्याही खजिन्याचा शोध हा बाहेर नाही तर स्वतःमधेच घेतला पाहिजे", "स्वतःमधील खजिन्याचा शोध घेत असताना, वेळोवेळी समोर येणारी प्रतीकं आणि शकुन-अपशकुन यांचं भान ठेवून आपली स्वप्ने साकार करण्यासाठी आपण सतत प्रयत्नशील राहिलं पाहिजे" असा अतिशय सुंदर संदेश देणारी ही कादंबरी आहे. मूळ पोर्तुगीज भाषेत लिहिल्या गेलेल्या या कादंबरीचे ५५ पेक्षा अधिक भाषांमधे अनुवाद झालेले आहेत आणि त्यातीलच नितीन कोत्तापल्ले यांनी केलेल्या मराठी अनुवादित कादंबरीचा हा थोडक्यात परिचय! 

कथेचा नायक आहे स्पेनमधील 'सॅंतियागो' नावाचा एक मेंढपाळ! शिकलेला असूनही भटकंतीच्या माध्यमातून जग पाहता यावं, निरनिराळे अनुभव घेता यावेत म्हणून घरच्यांचा विरोध झुगारून रानोमाळ भटकणाऱ्या मेंढपाळाचा पेशा स्वीकारणारा असा हा सॅंतियागो. रानोमाळ भटकत असला तरी नव-नवीन पुस्तके घेऊन आपल्या पुस्तक वाचनाची हौस जपणारा हा कथेचा नायक. असेच एकदा भटकंतीदरम्यान पडक्या चर्चमधील त्याच्या एका मुक्कामात या कथेची सुरुवात होते. चर्चमधील उगवणारी ती पहाट त्याच्या आयुष्यातील पुढच्या संघर्षाची चाहूल घेऊन येते. पहाटे उठल्यानंतर त्याच्या एक गोष्ट लक्षात येते की काही दिवसांपासून आपल्याला एकाच प्रकारचं, एका खजिन्याबद्दलचं स्वप्न सतत पडत आहे. वारंवार पडणाऱ्या या स्वप्नाचा अर्थ जाणून घेण्यासाठी तरीफा नावाच्या गावातील एका वृद्ध स्त्रीला भेटण्याचा निर्णय तो घेतो. त्या वृद्ध स्त्रीकडून त्याला त्याच्या स्वप्नात दिसणारा खजिना इजिप्तमधे पिरॅमिडजवळ मिळेल असं सांगितलं जातं. इथून सुरुवात होते त्याच्या खजिन्याच्या दिशेने होणाऱ्या प्रवासाची! ज्या प्रवासातून नायकासोबतच वाचकही खूप काही शिकत जातो. आता इजिप्तला कसं जायचं? त्यासाठी लागणाऱ्या पैशांची जुळणा कशी करायची? या विचारात असतानाच त्याची एका वृद्ध माणसासोबत भेट होते, जो खरंतर वेषांतर करुन फिरणारा सालेमचा राजा असतो. राजासोबत चर्चा करत असताना, त्याच्याकडून मिळालेल्या तत्त्वज्ञानाने सॅंतियागोची आपल्या स्वप्नाचा पाठलाग करण्याची इच्छा आणखीनच प्रबळ होते. राजाकडून त्याला इजिप्तला जाण्यासाठी प्रोत्साहन मिळते. नंतर इजिप्तला जायचा रस्ता आणि नायकाला निर्णय घेण्यात मदत करू शकतील अशा दोन रत्नांच्या बदल्यात सॅंतियागोच्या मेंढ्यांच्या कळपाचा १० वा हिस्सा राजा ठेऊन घेतो. उरलेल्या मेंढ्या आपल्या मित्राला विकून आलेल्या पैशातून सॅंतियागोची इजिप्तच्या दिशेने वाटचाल चालू होते.

इजिप्तच्या वाटेवरील सॅंतियागोचा पहिला टप्पा असतो आफ्रिकेतील टॅंजिअर, जिथे तो होडीने पोहचतो! इथे नायकाच्या प्रवासाची सुरुवातच त्याला मिळणाऱ्या एका धक्क्याने होते जेव्हा त्याला मदत करण्याचे खोटे आमिष दाखवून एकजण त्याच्याकडील सर्व रक्कम घेऊन पळून जातो. आपल्या स्वप्नाचा पाठलाग करताना मिळालेल्या या पहिल्याच धक्क्याने खचून न जाता सॅंतियागो आफ्रिकेतच एका काचसामानाच्या दुकानात नोकरीस लागतो. स्वतःच्या हुशारीने दुकानातल्या वस्तूंचा खप वाढवतो, आपल्या कामाने दुकानदाराचे मन जिंकून एका वर्षातच इजिप्तच्या प्रवासापुरते पैसे कमवून तो पुन्हा आपल्या स्वप्नाचा पाठलाग चालू करायचं ठरवतो. इजिप्तला जाणारा रस्ता आफ्रिकेच्या वाळवंटातून जात असल्याने काचसामानाचे व्यापारी तांडे जे वाळवंटातून प्रवास करत असतात त्यांच्याबरोबर जायचं तो नक्की करतो. दुसऱ्या टप्प्यात वाळवंटातील या जीवघेण्या प्रवासाला सुरुवात करण्यापूर्वी त्याची भेट होते किमयागाराच्या शोधासाठी अल फय्यूम मरुद्यानाकडे निघालेल्या रसायनशास्त्राचा अभ्यासक असणाऱ्या एका इंग्लिश माणसासोबत. वाळवंटातील दीर्घ प्रवासात नायकाची त्या इंग्लिश माणसासोबत विविध गोष्टींवर  होणारी चर्चा वाचत असताना वाचकसुद्धा कधी त्यांच्या प्रवासाचा भाग होऊन जातो हे त्याचं त्यालाही नाही समजत. वाळवंटातल्या प्रवासात सँतियागो वाळवंटाची आणि उंटांची भाषा तसेच शकुन-अपशकुन ओळखायला शिकतो. वाळवंटातील दोन जमातींमधे चाललेल्या युद्धात लपत-छपत हा तांडा मरुद्यानात पोहचतो जिथे युद्ध वर्ज्य असते. मरुद्यानात किमयागाराचा पत्ता शोधता असताना सँतियागोची भेट फातिमा नावाच्या तरुणीशी होते. फातिमाच्या प्रेमात आपलं स्वप्न विसरणाऱ्या नायकाला फातिमाच पुन्हा एकदा खजिना शोधण्याच्या त्याच्या स्वप्नाचा पाठलाग करण्यासाठी प्रोत्साहित करते आणि तो परत येईपर्यंत त्याची वाट पाहण्याचं वचन देते. मरुद्यानातील सँतियागोच्या वास्तव्यादरम्यान घडलेल्या काही थरारक घटनांनंतर त्याची शेवटी किमयागारासोबत भेट होते. सँतियागोच्या हुशारीचा, धाडसाचा आणि विश्वाच्या अंतरात्म्याशी एकरुप होणा-या त्याच्या ह्रदयाचा प्रत्यय आल्यानंतर खुश होऊन किमयागार त्याला खजिन्याचा रस्ता दाखवण्याचे कबूल करतो आणि नायकसोबत प्रवास चालू करतो. प्रवासातील या तिसऱ्या टप्प्यात किमयागाराकडून त्याला जीवनाविषयक अनेक तत्वज्ञान शिकायला मिळतात आणि शेवटी सँतियागो जेव्हा त्याच्या ध्येयाच्या जवळ पोहचतो तेव्हा किमयागार त्याचा निरोप घेतो. प्रवासाचा हा अंतिम टप्पा सँतियागोला एकट्यानेच, स्वत:च्या ह्रदयावर विश्वास ठेऊन, शकुन-अपशकुन ओळखून पार करायचा असतो. तो पिरॅमिडपर्यंत पोहचतो का? तिथे पोहोचण्यासाठी त्याला आणखी कोण-कोणत्या गोष्टींचा सामना करावा लागतो? पिरॅमिडजवळ त्याला त्याच्या स्वप्नात दिसणारा खजिना सापडतो का? परत तो त्याच्या मायदेशी येतो की मरुद्यानात फातिमासोबतच राहतो? या व अशा इतरही प्रश्नांची उत्तरे आपल्याला कादंबरीच्या शेवटी मिळतील आणि त्यासाठी या कादंबरीचा अतिशय रंजक प्रवास आपल्याला वाचायला लागेल.

कादंबरीचा शेवट आपल्याला ‘तुझं आहे तुजपाशी, परी तू जागा चुकलासी’ या तुकोबांच्या अभंगातील ओळीची आठवण करून देतो. जीवनाला एक वेगळी दृष्टी देणारी आणि अंतर्मुख करणारी आवर्जून वाचावी अशी कादंबरी "द अल्केमिस्ट"!

संदीप प्रकाश जाधव